با مطالعه تاریخ و سرگذشت انسانهای ضعیف و استبداد کشورهای صاحب قدرت و ثروت به روشنی می‌توان لایه‌های تاریک تاریخ را مشاهده نمود، که در آن بعضی از دولت‌های صاحب قدرت و ثروت برای منافع مادی و اقتصادی خود به دنبال بهره کشی و سیطره نظامی و اقتصادی بر سایر سرزمینها و انسانها بوده‌اند. به زنجیر کشیدن انسانهای سیاه پوست، و وادار کردن ایشان به مشاغل سخت وطاقت فرسا و ندادن حقوق کافی و مناسب به ایشان از جمله بارزترین وکهنه‌ترین شیوه‌های استعماری است که در کتب تاریخی به ثبت رسیده است. با پیشرفت تکنولژی و پیشرفت علوم انسانی روش استثمار ملتها نیز روشی نو و پیچیده به خود گرفته به طوری که استعمار گران با روشهای جدید  کمتر متحمل هزینه شده و بیشتر سود می‌برند.

مفهوم شناسی استعمار

اِستِعمار واژه‌ایست عربی و در بُن به معنای آبادی خواستن است. ولی امروزه استعمار معنای نفوذ و دخالت کشورهای زورمند در کشورهای ناتوان به بهانه آبادی و سازندگی است. ولی معمولاً استعمار در جستجوی به تاراج بردن دارایی کشورهای دیگر بوده‌است.[1]

استعمار جدید

استعمار فرانو عبارت است از: تسخیر هویت ملت‏ها از طریق دخالت توجیه شده در شئون آنها با استفاده از اهرم تبلیغات رسانه‏اى و اطلاعات و داده‏‌هاى به ظاهر صادق. در این نوع استعمار، دولت‏هاى استعمارگر با موجه جلوه دادن دخالت خود در امور ملت‏هاى دیگر، ابزارهاى سیاسى و فرهنگى جوامع گوناگون را به نفع خود مصادره مى‏‌کنند. استعمار فرانو نشان دهنده‏‌ى نوعى نفوذ اجتماعى از طریق فن‏آورى‏‌هاى نوین ارتباطى است که به مدد آن کشورى، تصورات، باورها، ارزش‏ها، معلومات و هنجارهاى رفتارى و نیز روش‏هاى زندگى خود را بر کشورهاى دیگر تحمیل مى‌‏کند.[2]

موضع قرآن در قبال استعمارگری

در فرهنگ قرآن انسانها داری کرامت، ارزش و آزادی‌اند؛ از این رو کسی حق ندارد سایر افراد را در بند کشیده و از ایشان به نفع خود بهره‌کشی نماید، کسی حق ندارد  به بهانه‌های واهی همچون رنگین پوست بودن و یا به بهانه‌ی نداشتن قدرت و ثروت دیگران را مورد سلطه و آزار قرار دهد. در آموزه‌های قرآنی اصول روشنی وجود دارد، که در آن برای انسان و انسانیت ارزش معینی را تعریف می‌نماید، و خط بطلانی بر باورهای غلط استعماری می‌کشد. «یا أَیُّهَا النّاسُ إِنّا خَلَقناکُم مِن ذَکَرٍ وَأُنثى وَجَعَلناکُم شُعوبًا وَقَبائِلَ لِتَعارَفوا  إِنَّ أَکرَمَکُم عِندَ اللَّهِ أَتقاکُم إِنَّ اللَّهَ عَلیمٌ خَبیرٌ؛[حجرات/13]ای مردم! ما شما را از یک مرد و زن آفریدیم و شما را تیره‌ها و قبیله‌ها قرار دادیم تا یکدیگر را بشناسید؛ (اینها ملاک امتیاز نیست،) گرامی‌ترین شما نزد خداوند با تقواترین شماست؛ خداوند دانا و آگاه است!».

خطرناک‌ترین شیوه های استثمار کشورها

1-ضعیف نگه داشتن کشورها

کشورهای استعماری برای سلطه و استثمار کشورها از روشهای پیچیده و مختلفی بهره می‌جویند یکی از روشهای که از قدیم مورد توجه و استفاده این کشورها قرار داشته ضعیف نگه داشتن کشورهای دیگر بوده است؛ در واقع با ضعیف نگه داشتن کشورها به راحتی توانسته‌اند،‌ سایر دول را مورد هجمه‌ی نظامی و سیاسی قرار دهند. این درحالی است که منطق قرآن و آموزهای وحیانی برای قطع نفوذ و سلطه دشمن، کشورهای اسلامی را به تجهیز و آمادگی و قدرت در برابر این چنین هجمه‌های امر فرموده است.

«وَأَعِدُّواْ لَهُم مَّا اسْتَطَعْتُم مِّن قُوَّةٍ وَمِن رِّبَاطِ الْخَیْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدْوَّ اللّهِ وَعَدُوَّکُمْ وَآخَرِینَ مِن دُونِهِمْ لاَ تَعْلَمُونَهُمُ اللّهُ یَعْلَمُهُمْ وَمَا تُنفِقُواْ مِن شَیْءٍ فِی سَبِیلِ اللّهِ یُوَفَّ إِلَیْکُمْ وَأَنتُمْ لاَ تُظْلَمُونَ؛[انعام/60] و تا آنجا که می توانید نیرو و اسبان سواری آماده کنید تا دشمنان خدا، ودشمنان خود و جز آنها که شما نمی‌شناسید و خدا می‌شناسد را بترسانید و آنچه را که در راه خدا هزینه می‌کنید به تمامی به شما بازگردانده شود و به شما ستم نشود».

2- محاصره اقتصادی و مالی

یکی دیگر از راههای نفوذ بر کشورها فقیر نگه داشتن و تضعیف امکانات تولیدی سایر ملتها و مصرف کننده نگه داشتن کشورهاست. با این روش به راحتی می‌توان ثروت کشورهای استثمار شده را از آن خود کرده و از طرفی آنها را محتاج کالای تولیدی خود نمود. در استعمار جدید، زرسالاران اقتدارطلب با تکیه بر مدل اقتصاد نئولیبرالی، ساختار اقتصاد و نظام مالی جهانی را به شیوه­ای نامحسوس، برای گسترش منافع خود هدایت می کنند. تحولات ساختاری ایجاد شده در اقتصاد جهانی و هم سویی آن با منافع نظام سرمایه­داری، نوعی تقسیم کار جدید و بهره‌­گیری کیفی کاملاً متفاوت از منابع و نیز تولید و انباشت سرمایه را پدید آورده است. گردش سرمایه در مناسبات بین­‌المللی، به طور عمده در داخل کشورهای سرمایه­ داری، فعال و در جریان است و ملل محروم جهان بر خلاف رویه رایج در بیشتر دهه های قرن بیستم، به جای آنکه مقصد صدور سرمایه باشند، مبدأ آن هستند.[3]

3- تهاجم فرهنگی و فکری

استعمار فرانو یا سلطه‌گری نوین، مبتنی بر ایجاد تغییر در جهان بینی، فرهنگ، باورها، بینش ها، رفتار و نگرش های سیاسی فرهنگی بوده و با هدف تغییر نامرئی و نامحسوس فرهنگ و هویت ملت‌ها پایه ریزی شده است. سست کردن پایه‌های وحدت ملی، تشدید اختلافات داخلی، بی‌تفاوت ساختن مردم نسبت به فرهنگ و هویت ملی، خیرخواه جلوه دادن استعمارگران در افکار عمومی، از مهمترین محورهای القایی استعمار فرانو است. در این نوع استعمار، سلطه‏‌ى فرهنگى بر سلطه‌‏ى نظامى مقدم است و رسالت اصلى بر عهده‏ى رسانه‏هاست و نه ادوات نظامى. البته ممکن است ادوات نظامى هم به کار گرفته شوند. در این نوع استعمار، به دنبال استحاله‏‌ى فرهنگى هستند.

مهم­ترین شیوه های استعمارگران برای تهاجم فرهنگی یک ملت عبارتند از:

1. متهم کردن کشورهایی که از ورود جریان آزاد اطلاعات به کشورشان استقبال نمی کنند، به ضدیت با آزادی، حقوق بشر، دموکراسی و امنیت؛

2. کشاندن جوانان به فساد، ابتذال، شهوت­رانی، می­گساری و اعتیاد به مواد مخدر و دور ساختن آنان از فعالیت­های مفید اقتصادی، اجتماعی و علمی؛

3. تضعیف پایه های اعتقادی جوانان و نوجوانان؛

4. تحقیر و منزوی کردن هنر و فرهنگ بومی کشورها با بی­توجهی به صنایع دستی و هنرهای بومی و مطرح ساختن آثار و تولیدات هنری وارداتی؛

5. القای فرهنگ سرمایه­داری با عنوان مدرنیسم، با استفاده نادرست از فن آوری ارتباطات، در قالب برنامه های ماهواره­ای، رادیویی، پایگاه­­های کامپیوتری و فیلم­های ویدیویی.[4]

سخن‌آخر

بر اساس آموزه‌های اسلامی از جمله بهترین راه‌های مقابله با استعار نوین تقویت پایه‌های فرهنگی و دینی، اعتماد و باور به توانایی نیروی داخلی و تقویت اتحاد و یکپارچی در مقابله با هرگونه تحدید دشمن و تقویت بصیرت دینی و سیاسی افراد جامعه است.

پی‌نوشت:
[1]. ویکی پدیا، دانشنامه آزاد، مدخل استعمار.
[2]. مقاله، استعمار فرانو امتداد استعمار کهن،نویسندگان: جواد جلوانی، محسن شاکری نژاد، به نقل از: سایت راسخون.
[3]. استعمار فرانو؛ رویارویی زرسالاران اقتدارطلب با اسلام،  نویسنده: مریم حایک ، مرکز پژوهش­های اسلامی صدا و سیما.
[4]. مقاله، استعمار فرانو امتداد استعمار کهن،نویسندگان: جواد جلوانی، محسن شاکری نژاد